วิธีการร่างคำขอ จดสิทธิบัตรด้วยตนเอง

ร่างคำขอรับสิทธิบัตร (patent specification) เป็นส่วนสำคัญที่จะแสดงสาระสำคัญของการประดิษฐ์ที่ต้องการขอรับความคุ้มครอง รวมไปถึงขอบเขตที่ต้องการขอรับความคุ้มครอง

เนื่องจาก ร่างคำขอรับสิทธิบัตร มีลักษณะเป็นแบบฟอร์ม จึงจำเป็นต้องมีหัวข้อตามที่กำหนด โดยการเขียนหัวข้อนั้นต้องถูกต้องไม่ผิดเพี้ยน และมีเนื้อหาที่สอดคล้องกับหัวข้อนั้นๆ กล่าวคือ รูปภาพต้องใส่ในหัวข้อรูปภาพ ไม่สามารถใส่ในหัวข้ออื่นได้ โดยหัวข้อต่างๆนั้น มีอะไรบ้าง และต้องใส่เนื้อหาอย่างไร เราไปดูกันเลย

ในการร่างคำขอสิทธิบัตรชื่อการประดิษฐ์เป็นส่วนสำคัญในการบอกลักษณะของสิ่งประดิษฐ์นั้น โดยต้องเป็นชื่อที่แสดงถึงลักษณะทางเทคนิคของการประดิษฐ์นั้น โดยต้องไม่เป็นชื่อเฉพาะของบุคคล, ชื่อที่เป็นเครื่องหมายการค้า หรือชื่อที่อวดอ้างสรรพคุณ เช่น รถไถนาแบบสุพล, รถเข็นมหัศจรรย์, ครีมบำรุงผิวหน้าขาววิ้ง, ขนมทิพย์ เป็นต้น รวมไปถึงจะต้องเป็นชื่อที่ตรงกันกับแบบพิมพ์คำขอรับสิทธิบัตร

หัวข้อนี้ หมายถึงสาขาของงานประดิษฐ์ของเรา เพื่อเป็นการบอกให้ผู้อ่านรู้ว่างานนี้อยู่ในหมวดไหน เรื่องอะไร

การระบุสาขาวิทยาการที่เกี่ยวข้องกับการประดิษฐ์นั้น จะต้องระบุสาขาให้เกี่ยวข้องกับงานประดิษฐ์นั้น ๆ ยกตัวอย่างเช่น สาขาวิศวกรรมเครื่องกล, สาขาวิศวกรรมโยธา, สาขาเคมี หรือชีวเคมี เป็นต้น แต่ถ้าในงานประดิษฐ์นั้นมีการบูรณาการร่วมกันหลายสาขาหรือไม่แน่ชัดว่าอยู่ในสาขาวิชาการใด สามารถระบุได้ดังนี้

‘’(ระบุสาขาวิทยาการ)’’ ในสาขาที่เกี่ยวข้องกับ ‘’(ระบุชื่อที่แสดงถึงการประดิษฐ์) ‘’

ตัวอย่างเช่น

เคมีที่เกี่ยวข้องกับกรรมวิธีการผลิตหมากฝรั่งและผลิตภัณฑ์ที่ได้จากกรรมวิธีนี้

ภูมิหลังของศิลปะหรือวิทยาการที่เกี่ยวข้อง หรือเราเรียกสั้นๆว่า “ภูมิหลังการประดิษฐ์” เป็นการระบุถึงการประดิษฐ์ชนิดเดียวกันที่มีมาก่อน พร้อมระบุปัญหาทางเทคนิคของงานประดิษฐ์ก่อนหน้าดังกล่าว ซึ่งมีความสำคัญเป็นอย่างมาก งานจะได้รับจดหรือไม่ ส่วนหนึ่งมาจากการเขียนภูมิหลังที่ชัดเจนและครอบคลุม เพื่อให้เข้าใจว่างานประดิษฐ์ที่คิดค้นขึ้นมาใหม่ มีความแตกต่างจากงานประดิษฐ์ก่อนหน้าอย่างไร หรือระบุสาเหตุที่ต้องมีงานประดิษฐ์นี้เพื่อมาแก้ปัญหาที่เกิดขึ้น

การเขียนภูมิหลังที่ดี ควรมีงานประดิษฐ์ก่อนหน้ามาอ้างอิง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง สิทธิบัตรที่มีการยื่นจดทะเบียนเอาไว้ก่อน ดังนั้นเราจึงต้องมีการสืบค้นสิทธิบัตร

โดยสามารถอ้างอิงโดยการระบุเลขที่คำขอ รวมไปถือชื่อ และ อธิบายรายละเอียดและสาระสำคัญของงานประดิษฐ์ และปัญหาทางเทคนิคที่บกพร่องของงานประดิษฐ์นั้น ๆ และอธิบายการแก้ไขปัญหาการปรับปรุงของงานประดิษฐ์นี้ ให้เข้าใจพอสังเขป

ลักษณะและจุดมุ่งหมายของงานประดิษฐ์ในหัวข้อนี้เป็นเหมือน Abstract ของงาน โดยต้องอธิบายถึงลักษณะของงานประดิษฐ์ที่ได้คิดค้นขึ้นมาเพื่อแก้ไขปัญหาของงานประดิษฐ์ที่มีอยู่ก่อนหน้า โดยให้อธิบายถึงโครงสร้างหรือเทคนิคของการประดิษฐ์ ให้เห็นถึงส่วนที่แตกต่าง พัฒนา ปรับปรุงขึ้น และอธิบายจุดมุ่งหมายหรือจุดประสงค์ของการประดิษฐ์นี้ ว่าการประดิษฐ์นี้ทำขึ้นเพื่ออะไร

มาถึงหัวข้อที่มีความสำคัญหัวข้อหนึ่งในร่างคำขอรับสิทธิบัตร นั่นคือ “การเปิดเผยการประดิษฐ์โดยสมบูรณ์” เพราะว่าหัวข้อนี้ เป็นหัวข้อที่เราจะบรรยายรายละเอียดของงานประดิษฐ์ของเราให้ผู้ตรวจสอบเข้าใจ

การบรรยายการเปิดเผยการประดิษฐ์โดยสมบูรณ์ ก็ตรงตามชื่อเลย เพราะรายละเอียดจะต้องเปิดโดยสมบูรณ์ เพื่อแลกกับความคุ้มครองที่จะได้รับ การเปิดเผยนั้นต้องรัดกุมและชัดแจ้ง เพียงพอที่จะทำให้ผู้มีความชำนาญในระดับสามัญในศิลปะหรือวิทยาการที่เกี่ยวข้องกับการประดิษฐ์สามารถทำและปฎิบัติการได้

รวมไปถึงให้อธิบายถึงลักษณะโครงสร้างและความสัมพันธ์ของส่วนประกอบต่าง ๆ ว่ามีลักษณะอย่างไร เกี่ยวข้องหรือสัมพันธ์กันอย่างไร ซึ่งสามารถอธิบายตามลำดับรูปเขียน โดยเริ่มจากชิ้นแรกก่อนแล้วจึงบรรยายส่วนอื่น ๆ ต่อไปตามลำดับ ให้สอดคล้องกับเลขอ้างอิงที่ต่อท้ายชื่อชิ้นส่วนนั้น ๆ เช่น อธิบายตามลำดับและโครงสร้างรูปเขียนโดยให้ระบุข้อความ ‘’ตามรูปที่ …’’ และบรรยายลักษณะโครงสร้างดังกล่าว

ในกรณีที่เป็นกระบวนการหรือกรรมวิธี ให้บรรยายแต่ละขึ้นตอนอย่างสัมพันธ์กัน พร้อมกับบอกสภาวะหรือเงื่อนไข หรืออุปกรณ์ เครื่องทมือเครื่องใช้ในแต่ละขึ้นตอน ตั้งแต่เริ่มต้นจนจบ จนให้ผู้อ่านเข้าใจอย่างชัดแจ้งและทำตามได้ รวมไปถึงถ้ามีผลการทดลอง หรือทดสอบสามารถนำผลการทดลองมาอธิบายเพิ่มเติมเพื่อประโยชน์ในการตรวจสอบการประดิษฐ์ได้

กรณีที่มีรูปเขียน แผนภูมิ หรือแผนผัง ภาพ ให้บรรยายชื่อรูปไว้ในหัวข้อนี้ โดยต้องอธิบายว่าแสดงให้เห็นว่ารูปนั้นเป็นส่วนใดของการประดิษฐ์นั้น ๆ

กรณีที่มีการประดิษฐ์ในหลากหลายวิธี ต้องระบุวิธีการประดิษฐ์ที่ดีที่สุดเพียงวิธีเดียว หรือหากการประดิษฐ์มีเพียงวิธีเดียว ผู้ขอสามารถระบุได้ว่า ‘’ เหมือนที่กล่าวไว้แล้วในหัวข้อการเปิดเผยการประดิษฐ์โดยสมบูรณ์’’

1. ข้อถือสิทธิต้องระบุเป็นข้อ ด้วยเลขอารบิก

2. ข้อถือสิทธิ ต้องระบุลักษณะสำคัญทางเทคนิคของการประดิษฐ์ที่จะขอรับความคุ้มครอง ให้รัดกุม และชัดแจ้ง รวมถึงสอดคล้องกับรายละเอียดการประดิษฐ์

3. ข้อถือสิทธิต้องบรรยายสิ่งที่ต้องการขอรับความคุ้มครองได้อย่างชัดเจน ในผลิตภัณฑ์หรือกรรมวิธี เมื่ออ่านข้อถือสิทธิแล้ว ต้องสามารถเข้าใจได้อย่างชัดเจนว่าต้องการรับความคุ้มครองสิ่งใด โดยต้องระบุส่วนนำของข้อถือสิทธิทุกข้อ และสอดคล้องกับชื่อการประดิษฐ์ด้วย ตัวอย่างเช่น เครื่องคั่วเมล็ดพืช ที่ประกอบด้วย …………………. หรือ วิธีการทำสบูดำ ประกอบด้วยขึ้นตอน…………

4. ในกรณีต้องการขอถือสิทธิผลิตภัณฑ์ ให้บรรยายลักษณะรูปร่างของชิ้นส่วน หรือส่วนประกอบ ความสัมพันธ์เชิงหน้าที่การทำงานแต่ละชิ้น จนผู้อ่านเข้าใจได้อย่างชัดเจน

5. ต้องไม่มีคำที่มีความหมายคลุมเครือ หรือคำที่ต้องตีความเช่น ตัวอย่าง เช่น อาทิ ใดๆ ประมาณ

6. สามารถมีได้มากกว่าหนึ่งข้อ และระบุเลขข้อด้วยเลขอารบิค ซึ่งจะแบ่งเป็นข้อถือสิทธิหลักและข้อถือสิทธิรอง

บทสรุป จะเป็นเนื้อหาส่วนที่เปิดเผยเป็นอย่างแรกในการสืบค้นในฐานข้อมูลสิทธิบัตร โดยเป็นการระบุเทคนิคของการประดิษฐ์ที่ขอรับความคุ้มครองโดยย่อ ซึ่งที่เหมาะสมไม่ควรเกิน 200 คำหรือครึ่งหน้ากระดาษ A4 และเพื่อความง่าย เราอาจจะนำหัวข้อ “ลักษณะและความมุ่งหมายของการประดิษฐ์” มาใส่ในบทสรุปการประดิษฐ์ก็ได้

ส่วนประกอบของร่างคำขอสิทธิบัตรเหล่านี้ เมื่อประกอบรวมกันจะได้เป็นร่างคำขอสิทธิบัตร ที่มีส่วนประกอบทีสมบูรณ์ ชัดแจ้ง ชัดเจน ครบถ้วนตามหลักเกณฑการพิจารณาของกรมทรัพย์สินทางปัญญา ซึ่งมีโอกาสที่จะทำให้ผู้ตรวจสอบได้รับจดแจ้งงานประดิษฐ์มากกว่า ร่างคำขอสิทธิบัตรที่ส่วนประกอบไม่ครบตามกรมทรัพย์สินทางปัญญากำหนดได้

นอกเหนือจากเนื้อหาในร่างคำขอที่ต้องครบถ้วน ชัดเจน รัดกุมแล้ว สิ่งที่ผู้ร่างคำขอต้องทำให้ถูกต้องคือ การจัดแบบฟอร์มร่างคำขอ ให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์ที่กำหนด โดยผมจะขอสรุปง่ายๆ ดังนี้

สำหรับใครที่ไม่อยากวุ่นวายในการเตรียมเอกสาร และการร่างคำขอ การจ้างที่ปรึกษาก็เป็นอีกแนวทางหนึ่งที่สามารถช่วยได้ เพราะร่างคำขอรับสิทธิบัตร ไม่ได้มีแค่การใส่เนื้อหาลงไปเท่านั้น แต่ร่างคำขอที่ดี ต้องประกอบไปด้วยกลยุทธ์ความคุ้มครองที่เหมาะสม ไม่แคบเกินไปจะคนอื่นดัดแปลงได้โดยง่าย หรือไม่กว้างเกินไปจนไม่สามารถจดทะเบียนได้ นอกจากนี้ ยังต้องคลอบคลุมการดัดแปลงแก้ไข และคุ้มครองหัวใจสำคัญของงานประดิษฐ์ไว้ด้วย ซึ่งที่ปรึกษาที่เชี่ยวชาญ จะสามารถช่วยดูแลในส่วนนี้ได้เป็นอย่างดี

อีกทั้ง ที่ปรึกษาหลายที่ ยังมีบริการสืบค้น และวิเคราะห์คำขอสิทธิบัตรที่เคยยื่นจดทะเบียนไว้ก่อนลงมือร่าง เพื่อช่วยป้องกันโอกาสที่จะเหมือนหรือคล้ายกับงานก่อนหน้า และใช้เป็นเอกสารอ้างอิงในการร่างคำขอให้มีจุดที่แตกต่างกัน เพื่อเพิ่มโอกาสการรับจดทะเบียนด้วย

การร่างคำขอสิทธิบัตร เพื่อขอรับสิทธิบัตรนั้น ต้องอาศัยความพิถีพิถันและรอบคอบ ในการเขียนบรรยายสิ่งที่เราประดิษฐ์และต้องการขอรับความคุ้มครอง โดยในการเขียนนั้นนอกจากต้องถูกต้องตามแบบฟอร์มทั้งการจัดเรียงหน้าและเลขบรรทัดแล้ว ยังต้องเขียนให้ถูกต้องตามแต่ละหัวข้อ ซึ่งประกอบไปด้วย ชื่อการประดิษฐ์, สาขาวิทยาการที่เกี่ยวข้อง, ภูมิหลังการประดิษฐ์, ลักษณะและความมุ่งหมาย, การเปิดเผยการประดิษฐืโดยสมบูรณ์, รูปเขียน, ข้อถือสิทธิและบทสรุป นอกจากนี้ การใส่กลยุทธ์ในการคุ้มครองที่เหมาะสมลงไปในร่างคำขอถือเป็นสิ่งจำเป็นอย่างมาก โดยคำขอจดทะเบียนสิทธิบัตรจะต้องไม่แคบเกินไปจนสามารถดัดแปลงแก้ไขได้โดยง่าย และไม่กว้างเกินไปจนไม่สามารถรับจดทะเบียนได้เนื่องจากไม่มีความใหม่

– คู่มือการร่างคำขอ : กรมทรัพย์สินทางปัญญา